Proxectos de Innovación Social con estudantes, da man de Paz Fernández de la Vera

 

---

Paz Fernández de la Vera é licenciada en Dereito e é profesora de “Formación e Orientación Laboral” e “Empresa e Iniciativa Emprendedora” en FP desde 1999. Desde o inicio da súa carreira, utilizou proxectos de aprendizaxe nos que os estudantes poden aprender en contextos reais con axentes reais. Tivo a oportunidade de ensinar en diversas áreas profesionais e, durante 10 anos, colaborou con outra profesora, Adela Ruiz Labarga, e alumnos de Comercio Internacional en proxectos de innovación internacional. Estes proxectos convertían aos alumnos en «axentes de comercio exterior», traballando en sectores estratéxicos reais e realizando estancias no estranxeiro. Un deses proxectos recibiu un premio á innovación e a calidade na Formación Profesional.

A partir de 2013, traballou con estudantes de Imaxe Persoal no IES O Batán de Mieres, desenvolvendo proxectos de innovación social. Estes proxectos abordan diversas temáticas, como a transformación dun túnel próximo ao instituto nun espazo cultural, a utilización da maquillaxe para concienciar sobre a violencia de xénero e a creación de solucións innovadoras no ámbito do salón de peiteado mediante impresión 3D. En 2014, xunto con dúas compañeiras de FOL, creou o proxecto colaborativo en liña chamado «Selfie Emprendedor», no que participaron máis de 6000 emprendedores e estudantes. E en 2020, tivo a honra de ser seleccionada para formar parte da campaña EUwomen4future, apoiada pola Unión Europea, que busca destacar a experiencia de mulleres destacadas en diversos campos.

Es unha pioneira en educación e orientación laboral para fomentar o espírito emprendedor entre o teu alumnado. Que destacarías deste labor dentro da Formación profesional en España?

O meu labor, desde o punto de vista dos módulos que imparto, pasa por axudar ao meu alumnado para desenvolver habilidades crave para o seu futuro profesional. Un dos piares fundamentais é a competencia emprendedora, entendida no sentido amplo que nos marca Entrecomp, o Marco Europeo da Competencia Emprendedora e non limitada á creación de empresas. Non todas as miñas alumnas teñen vocación para montar unha empresa, pero absolutamente todas sen excepción necesitarán desenvolver a capacidade de xerar ideas e convertelas en proxectos tanxibles que acheguen valor ( xa sexa económico, social ou cultural). Esta competencia, desde o meu punto de vista, non se aprende por apuntamentos.

O primeiro día de clase pídolles ás miñas alumnas que miren pola xanela e escriban o que ven en termos de detección de problemas e oportunidades, e en posibles solucións ou formas de actuación. A continuación, saímos á rúa e pídolles que fagan o mesmo exercicio, pero esta vez desde o terreo. Responden de forma diferente á mesma pregunta. Sempre lles digo que o que define a “unha verdadeira persoa emprendedora (entendida como emprendedora na vida, non necesariamente nos negocios), é que pisa o terreo, que “di” pero sobre todo “fai”.

Esta dinámica é un excelente punto de partida para traballar como o facemos cos nosos proxectos de clase: en contextos reais, fose da aula, con incerteza, presión de tempo, en rede e incorporando diferentes axentes ao proxecto

Moitas das túas propostas, como o “O reto das lentes creativas,” hanse replicado en varios niveis educativos. Que resultados obtiveches?

O reto das lentes creativas é unha actividade que deseñei hai uns anos coa que pretendía que as miñas alumnas tomasen conciencia do importante que é cambiar de mirada. As lentes coas que vemos o mundo condiciónano absolutamente todo. É necesario aprender a mirar cunhas lentes que nos fagan ver máis aló do obvio e das nosas crenzas limitantes, traballar creativamente en escenarios de incerteza, aprender a traballar non “a pesar das limitacións” senón usando as limitacións como fonte de solución creativa de problemas. Esta dinámica que compartín no seu momento en redes por se a alguén lle podía servir foi replicada e adaptada xa non só en centros de Secundaria senón nalgúns colexios de Primaria. Púxose tamén como exemplo de dinámica para ensinar en clase a necesidade de aprender a mobilizar recursos nun vídeo da UE sobre as subcompetencias do Marco Europeo Entrecomp. Aínda que teño algunhas referencias non che podo falar de que resultados obtiveron outros centros. No meu caso é unha dinámica que facemos todos os anos e non deixa de sorprenderme. Sempre que deixamos ao alumnado tempos e espazos para “crear”, soltamos o temón e confiamos na súa capacidade os resultados son extraordinarios.

Podemos falar de estereotipos no mundo do emprendemento feminino? Que medidas deberíanse implementar desde o ámbito educativo para potenciar máis perfís emprendedores das máis novas?

Desde a miña perspectiva, existen moitos estereotipos asociados ao emprendemento feminino. No meu labor como docente, interésame axudar ás miñas alumnas para tomar conciencia das limitacións mentais que a miúdo se autoimponen. En 2019, levamos a cabo un proxecto chamado «Perruqueiras que imprimen en 3D», que foi toda unha declaración de intencións. Ao principio, algunhas das miñas alumnas mostráronse tremendamente escépticas: «Perruqueiras imprimindo en 3D? Iso non ten nada que ver connosco». Unha vez superadas as barreiras mentais acabaron deseñando e imprimindo prototipos de solucións innovadoras para o ámbito da estética e o salón de peiteado.

Desde o ámbito educativo xa se están levando a cabo numerosas iniciativas moi interesantes para fomentar o espírito emprendedor nas novas, pero debemos seguir avanzando. Na miña opinión, considero que hai dous piares fundamentais neste sentido: en primeiro lugar, é esencial traballar no desenvolvemento do pensamento crítico e na superación de crenzas limitantes que poidan frear a creatividade e a iniciativa das nosas alumnas. En segundo lugar, é crucial crear redes de colaboración e mentoría nas que poidan atopar referentes femininos e aprender das súas experiencias. Non podemos esquecer que aprendemos imitando, polo que contar con modelos a seguir no noso campo é fundamental para estimular a motivación e a confianza nas nosas capacidades emprendedora.

O futuro pasa si ou si pola sustentabilidade e a transición verde. Crees que queda moito para conseguir estes obxectivos globais de sustentabilidade? Cales son os retos? Creo que se realizaron algúns progresos en temas concretos, como a redución de emisións e a adopción de tecnoloxías sostibles, pero desde o meu limitado coñecemento considero que aínda queda moito por facer. Desde o mundo educativo creo que podemos contribuír significativamente á transición cara a un futuro máis sostible, integrando a sustentabilidade de maneira transversal en moitas materias, concienciando sobre a redución de residuos, do consumo de enerxía e, @teniendo en cuenta, a sustentabilidade en todos os nosos proxectos.

Ademais, es unha referencia educativa en Europa ao ser elixida como parte de #EUwomen4future. A campaña, auspiciada pola UE con Mariya Gabriel, comisaria europea de Innovación, Investigación, Cultura, Educación e Mocidade. Que supuxo este recoñecemento?

Para min, recibir este recoñecemento a nivel persoal e profesional foi unha gran alegría. Durante moitos anos levei a cabo iniciativas na aula que me parecía que tiñan resultados excelentes, pero case non me atrevía a compartilas porque en certos ámbitos eran consideradas como excentricidades. O feito de que desde a Comisión Europea recoñézanse este tipo de proxectos paréceme emocionante, porque detrás de cada número nas estatísticas, hai unha historia persoal de superación e aprendizaxe. Este recoñecemento permitiume visibilizar o meu traballo e o que se realiza desde as aulas de Formación Profesional, que segue sendo unha gran descoñecida. Na FP hai moitos docentes facendo cousas extraordinarias co seu alumnado, e este recoñecemento axuda a destacar o seu labor e a motivar a outros a seguir adiante. Cada un dos nosos alumnos e alumnas ten un nome e unha historia que contar e ha de estar ,como se merece, no centro do proceso de ensino-aprendizaxe.

Proxectos de Innovación Social con estudantes, da man de Paz Fernández da Beira

Cales foron as mulleres referentes que marcaron a túa vida e a túa carreira?

Unha dos meus grandes referentes é a miña nai, unha muller absolutamente extraordinaria. Dela aprendín moitísimas cousas que marcaron a miña vida e a miña carreira, como a importancia de dar sempre a miña mellor versión con independencia de como sexan os resultados, o que non me condicione o que digan os demais e que o medo xamais colla o temón das miñas decisións. Ten 83 anos e a súa foto e o seu estado de Whatsapp resumo moi ben a súa actitude vital: Na foto aparece montando en bicicleta e o seu estado di “Na escola”. O afán pola aprendizaxe continua é a mellor ferramenta que podemos ofrecer ás novas xeracións.

En canto á miña carreira profesional, Adela Ruiz Labarga, a miña compañeira no instituto Zorrilla de Valladolid, é outra dos meus grandes referentes. Ensinoume a traballar co alumnado en contextos reais con axentes reais. Xunto a ela e co alumnado de Comercio Internacional, levamos a cabo proxectos incribles como algún dos mencionados anteriormente.

Ademais, moitas outras mulleres compañeiras da especialidade, agora amigas, marcáronme e aprendín moito delas. En moitos casos, non as coñecía en persoa, pero colaboramos activamente en proxectos virtuais. Teño a sorte de pertencer a un colectivo moi activo nas redes como o de docentes de Formación e Orientación Laboral, no que compartimos coñecementos e aprendemos continuamente.

Que consello darías ás nenas e mulleres que están a ler esta entrevista e queren dedicarse a carreiras STEAM ou emprender os seus propios proxectos?

Diríalles que se esquezan dos pensamentos limitantes, que sigan adiante co seu soño e que non se deixen intimidar polas barreiras que poidan xurdir. Desde o meu punto de vista perseguir ideas de éxito alleas é un erro. Que busquen aquilo que lles faga querer seguir aprendendo e vibrar, algo que responda á súa esencia, e se de momento non o atopan, que non se angustien e sigan buscando, que todas as experiencias suman e a perseveranza acabará dando os seus froitos