Iria Da Cunha revoluciona a escritura con arText

 

é a creadora do software «arText», unha ferramenta pioneira en español que asiste na redacción de textos en ámbitos especializados e en linguaxe clara. Este software ofrece apoio para escribir de maneira efectiva e precisa en diferentes áreas temáticas en español. Ademais, Iría é doutora en Ciencias da Linguaxe e Lingüística Aplicada pola Universitat Pompeu Fabra (UPF), e, actualmente, é profesora na Universidade Nacional de Educación a Distancia (UNED). Ten experiencia en investigación e traballou en institucións estranxeiras. As súas áreas de investigación inclúen o procesamento da linguaxe natural, a linguaxe clara e a terminoloxía. E dirixiu proxectos de investigación, publicado numerosos traballos científicos e é membro de asociacións relevantes no sector da terminoloxía.

Es a creadora do software “arText”, o primeiro redactor asistido para o español que axuda a escribir textos de ámbitos especializados e textos en linguaxe clara. Como xurdiu a idea deste proxecto e como funciona o procesamento da linguaxe natural (PLN)?

A idea xurdiu a partir da miña experiencia durante o doutoramento e a etapa posdoctoral no estranxeiro. Durante eses anos, a miña investigación centrouse no procesamento da linguaxe natural aplicada ao discurso de ámbitos especializados para desenvolver ou mellorar sistemas (por exemplo, de resumo automático, de tradución automática e de extracción de información) ou crear recursos (como corpus textuais ou analizadores discursivos). Decidín combinar toda esa experiencia para crear un sistema informático que axuda a redactar textos específicos de diferentes ámbitos (os chamados “xéneros textuais”), e escollín a medicina, o turismo e a Administración pública, por ser tres ámbitos fundamentais no noso país. Esta idea púidose desenvolver grazas unha Bolsa Leonardo da Fundación BBVA que me deron en 2015 e que foi o xerme de toda esta aventura que veu despois. Grazas a este financiamento, co equipo que conformei (con especialistas en lingüística e en informática) creamos arText, que é un dobre acrónimo: de “arte” e “Texto”, e de “Asistente á Redacción de Textos”.

Ademais, durante esa etapa tiven a fortuna de ter un contrato Ramón e Cajal do Ministerio de Ciencia e Innovación na UNED. E mentres estaba a gozar deste contrato, deime conta de que moitas das recomendacións que ofrecía o sistema arText tiñan moito que ver co concepto de “linguaxe clara”. A linguaxe clara é unha corrente que avoga por que os textos que recibe a cidadanía estean escritos nunha linguaxe máis sinxela e transparente, para que podamos comprender a mensaxe que se nos quere transmitir e, desta maneira, tanto exercer os nosos dereitos como cumprir coas nosas obrigacións. Algunhas recomendacións que incluía arText ían nesta dirección: escribir oracións breves, despregar as siglas a primeira vez que aparecen, usar conectores discursivos entre as oracións, etc. Este descubrimento fíxome pensar que sería útil engadir en arText unha ferramenta para que o persoal da Administración puidese adaptar a linguaxe clara os textos que envía á cidadanía, como requirimentos ou resolucións, entre outros moitos. Con esta idea en mente, pedimos financiamento na convocatoria nacional de Xeración do Coñecemento do Ministerio de Ciencia e Innovación, e desenvolvemos o proxecto entre 2018 e 2022. O resultado foi “arText claro”.

E seguimos! En decembro de 2022, comezamos un novo proxecto, ligado ao anterior, tamén financiado polo Ministerio de Ciencia e Innovación, pero neste caso na convocatoria de Proxectos Proba de Concepto e financiada cos fondos Next Generation da Unión Europea. E asinamos un protocolo de colaboración co Concello de Madrid, que ten como obxectivo adaptar arText claro ás súas necesidades, avalialo e implantalo nas súas dependencias, para que o seu persoal poida usalo para escribir textos á cidadanía en linguaxe clara.

Por que decidiches que sexa unha ferramenta gratuíta e en liña?

O obxectivo do noso equipo é lograr que o máximo número de persoas poidan beneficiarse do uso de arText. O sistema está dirixido a diferentes tipos de colectivos, como, por exemplo: a cidadanía cando debe enfrontarse á tarefa de redactar textos destinados á Administración pública ou viceversa; profesionais do ámbito da medicina, do turismo e do dereito que queiran redactar textos específicos do seu ámbito profesional; estudantes que deban realizar traballos académicos universitarios sobre medicina, turismo ou dereito administrativo; estudantes de calquera especialidade que deban redactar a súa TFG etc. Para chegar a estes colectivos, é fundamental que o sistema sexa gratuíto e sexa fácil de usar (é dicir, en liña e sen necesidade de descargar nada).

De momento estamos a conseguir financiamento para manter e continuar desenvolvendo o sistema. Mentres sexa viable, seguiremos coa nosa idea de que sexa gratuíto. Hoxe temos xa case 200.000 usuarios e isto motívanos moito porque vemos que realmente a xente está a utilizalo. Como tratades o tema da privacidade de datos das persoas usuarias?

O sistema non require rexistro. Para utilizalo basta escribir a dirección http://sistema-artext.com/ nun navegador (preferiblemente Google Chrome). Por tanto, non é necesario dar ningún tipo de dato persoal (nome, dirección de correo etc.)/ etc.). Ademais, o sistema non garda no servidor os textos escritos polas persoas usuarias. Tomamos esta decisión porque hai certos textos que conteñen información sensible (contratos, requirimentos, alegacións, historias clínicas, plans de negocios etc.)/ etc.) e pode haber persoas que teñan reticencias a usar arText se gardamos este tipo de textos. Entón, decidimos ofrecer a exportación dos textos en local. É dicir, unha vez escrito un texto, se garda no computador, nun pendrive, un disco duro etc. Hai varios formatos de exportación (Word, OpenOffice, PDF, html etc.)/ etc.), entre eles o formato arText, que é necesario se se quere subir o texto posteriormente a arText para continuar escribíndoo.

Formas parte da AJE (Academia Nova de España) Que valores promove esta institución? Si, en 2022 nomeáronme académica de número da Academia Nova de España, unha institución que reúne a persoas duns 40 anos que contan con investigacións punteiras en diferentes disciplinas. No meu caso, represento ao ámbito da lingüística aplicada. Os obxectivos desta academia son promover a ciencia como opción profesional entre a mocidade; propoñer políticas encamiñadas a eliminar obstáculos na participación de mulleres, persoas con discapacidade e minorías nas distintas ramas do saber; impulsar a cooperación interxeracional coas Reais Academias do Instituto de España; dar visibilidade e representar a científicos novos, e participar no desenvolvemento de políticas científicas no noso país. Como vedes, son retos apaixonantes. Para min é unha verdadeira honra que me elixiran para formar parte desta institución e, ao mesmo tempo, supón unha gran responsabilidade. Crees que a tecnoloxía pode axudar a que todas as persoas poidan expresarse de forma clara no seu día a día? Como?

Desde logo! Ás veces cando escribimos non nos damos conta dalgunhas cuestións que fan que os nosos textos vólvanse confusos e difíciles de entender. Atopámonos constantemente e en moitos ámbitos con textos mal estruturados e organizados, con parágrafos quilométricos, oracións larguísimas, falta de conexión entre as ideas, siglas cuxo significado descoñecemos, termos complexos, estruturas sintácticas rebuscadas, expresións obsoletas, xerundios mal usados que provocan ambigüidade e un longo etcétera. O sistema arText axúdache a detectar no texto todas estas cuestións e dáche recomendacións para facelas máis claras. En resumo, é un asistente tecnolóxico para redactar con claridade.

A intelixencia artificial vai gañando terreo día a día, pero aínda hai moitos rumbos cos que loitar, como crees que poderá mellorar as nosas vidas nun futuro non moi afastado?

Nos últimos anos (e mesmo meses, diría eu), a intelixencia artificial ha feito uns avances exponenciais. Un exemplo é o xa famoso ChatGPT da empresa estadounidense OpenAI. Se hai uns anos dixéronnos aos lingüistas computacionales que ía aparecer un sistema cos resultados que ofrece ChatGPT, non nolo cremos. Os textos que xera son dunha calidade gramatical moi alta. É un avance extraordinario. Con todo, este tipo de sistemas, baseados en aprendizaxe profunda (deep learning), aínda teñen rumbos de xénero ou raciais, que é fundamental mellorar. Isto non é tarefa fácil, posto que este tipo de intelixencias artificiais “aprenden” da información que teñen na web e que ten, precisamente, eses rumbos. Sexa como sexa, este tipo de ferramentas poden ser moi útiles para diferentes tarefas, como buscar e clasificar información, xerar código de programación, resumir textos, traducir, etc. Nos próximos anos iremos vendo como se vai a integrar no noso día a día.

Como muller emprendedora, como crees que cambiará o mundo da tecnoloxía e o emprendemento se houbese máis mulleres nel?

Pois, no mundo da tecnoloxía, quizais habería menos rumbos nas aplicacións computacionales, polo menos no que se refire ao xénero. Con todo, como comentaba antes, as máquinas “aprenden” da información da que dispoñen (principalmente, na internet), así que é fundamental seguir tentando eliminar estes rumbos na nosa sociedade para que as máquinas non os reproduzan.

Tamén, con máis mulleres emprendedoras (xa sexa desde o mundo empresarial ou desde as universidades, como é o meu caso), máis se tentará crear contornas laborais nos que haxa igualdade de oportunidades e máis se loitará por eliminar o “teito de cristal” que existe en moitos sectores, entre eles o da tecnoloxía. Se tiveses que destacar a unha muller, ou mulleres, que influíron na túa vida de maneira especial, de quen nos falarías?

Falaría de Teresa Caberei, a codirectora da miña tese doutoral. Teresa foi a fundadora do Institut de Lingüística Aplicada (IULA) da Universitat Pompeu Fabra e do grupo de investigación no que me integrei cando cheguei a Barcelona a facer o doutoramento, o grupo IULATERM. Teresa é a actual presidenta do Intitut d’Estudis Catalans (a Academia de Ciencia Catalá), a primeira muller en selo. Durante o doutoramento ensinoume sobre terminoloxía, discurso especializado, metodoloxía da investigación…, pero tamén me ensinou a cuestionarme as cousas, a ser crítica cos demais e comigo mesma, e a ser resiliente. E nese proceso fixémonos amigas. Sen dúbida, é unha das mulleres que máis admiro e a quen máis respecto, tanto no profesional como no persoal.

Gustaríanos que nos deixases un consello para as nenas e mulleres que están a ler esta entrevista e queren dedicarse a carreiras STEM ou emprender no sector tecnolóxico ou científico.

A ciencia e a tecnoloxía están a ser (e o serán aínda máis), sen dúbida, piares fundamentais no desenvolvemento do noso mundo. Os perfís de persoas que estuden carreiras STEM poden axudar a mellorar a sociedade de moitas maneiras. Elixe o teu reto, se resiliente e a por el!